Lesgeven zonder onderwijskundige achtergrond: hoe pak je dit aan?

Als expert kun je zomaar gevraagd worden ‘even’ iets te vertellen over jouw expertise. Voor je het weet sta je voor een groep van 80 studenten en geef je onderwijs. Dit overkomt geregeld jonge onderzoekers van het UMC en VUmc. Best spannend natuurlijk! Zelf sukkel je na 20 minuten ook weleens weg en blijft ook niet alles wat je hoort hangen. Hoe houd je de aandacht van je publiek vast? Babette Bajema is Senior Learning & Development Consultant bij ICM en gaf in het AMC een workshop over hoe je het beste les kunt geven.

Wat maakt lesgeven lastig?

Doceren kan uitdagend zijn om verschillende redenen. Zo is het eenvoudig om als spreker te vertellen wat je weet, maar alleen maar zenden zorgt voor een passief publiek. Hoe zorg je voor werkvormen waarmee informatie bij je publiek beklijft? Daarnaast betekent een groter publiek een diverser publiek: hoe maak je jouw les aantrekkelijk voor iedereen? Je wilt natuurlijk iets maken waar iedereen wat aan heeft.

En verder, hoe ga je om met weerstand? Wanneer je publiek verplicht aanwezig is bij jouw les en niet uit eigen motivatie, krijgen ze soms te maken met lastige onderwerpen of onderwerpen die niet populair zijn. Hoe zorg je dan dat je het publiek meekrijgt?

Theorie over lesgeven

Maar 15% van alle deelnemers aan een training doet daadwerkelijk iets in de praktijk met wat hij of zij heeft geleerd. Deze ietwat pijnlijke realiteit wordt veroorzaakt door vele factoren: gewoontes zijn nu eenmaal lastig aan te passen, zonder context kan theorie moeilijk in de praktijk toe te passen zijn en ook de mindset van de lerende is bepalend. Zo ontdekte Carol Dweck dat er twee mindsets zijn: de statische (fixed) mindset en de op groei gerichte (growth) mindset. Iemand met de eerste mindset denkt dat intelligentie vaststaat en dat inspanning zinloos is: als je ergens niet goed in bent, dan zul je dat ook niet worden. Iemand met de growth mindset daarentegen is juist gericht op groei. Iedereen is in staat om te veranderen door te leren en ervaringen op te doen. Zo iemand maakt dankbaar gebruik van feedback.

Gelukkig staan deze mindsets niet vast. Als je merkt dat in je publiek de fixed mindset heerst, kun je proberen dit te veranderen. Alleen al als je weet dat de mindsets bestaan, kan dat ervoor zorgen dat je anders denkt en reageert. Als trainer kun je daarnaast ook voor motivatie zorgen. Dit kun je doen door niet alleen op het eindresultaat te sturen maar vooral de weg ernaartoe te belonen, bijvoorbeeld door de aandacht te verplaatsen naar de kleine stapjes en vooruitgangen die gaandeweg worden geboekt.

Een ander feitje is dat 50% van de informatie uit een les al na een uur uit het geheugen is verdwenen (zie hieronder de ‘Forgetting Curve’ van Ebbinghaus). Dit wordt mede veroorzaakt door onze concentratiespanningsboog van maximaal 10 minuten. Na drie maanden herinneren we ons:

• Nog 10% van de inhoud;
• Nog 32% van inhoud die is uitgelegd en voorgedaan;
• Nog 65% van de inhoud die is uitgelegd, voorgedaan en zelf is ervaren.

Geef je publiek bijvoorbeeld een na-opdracht mee (probeer de volgende keer dat je in zo’n situatie bent eens hier en daar op te letten) en werk met herhaling in je les(sen).

De ‘Forgetting curve’ van Ebbinghaus

Hoe leren (jong)volwassenen?

Met deze vier principes voor leren in een werkomgeving kun je in je lessen rekening houden:

1. Lerenden willen zeggenschap hebben in hun leerproces, hun behoeftes kunnen aangeven en vragen kunnen stellen. Vraag bijvoorbeeld vooraf of aan het begin van je training aan je publiek waar hun behoefte ligt en voor welke problemen zij hulp nodig hebben.
2. Lerenden leren beter als ze direct iets kunnen toepassen, en niet iets wat ‘misschien’ in de toekomst van pas gaat komen. Zorg als trainer dat je de praktijkomgeving van je publiek kent en speel daar op in.
3. Lerenden leren beter als ze actief en experimenteel aan de slag kunnen gaan met het geleerde en niet als ze passief moeten luisteren naar colleges. Bedenk voor je training dus werkvormen waarmee je je publiek tijdens de training aan het werk kunt zetten.
4. Lerenden hebben voorbeelden nodig uit de praktijk om theorie aan te kunnen relateren. Abstracte theorie zonder context is moeilijk te onthouden. Geef dus zelf veel voorbeelden maar vraag ook je publiek om mee te denken.

Handvatten voor jouw lessen

Wanneer je je les voorbereidt, kun je de volgende stappen doorlopen:

1. Zorg dat je jouw publiek kent
   Zitten ze op hetzelfde moment op dezelfde plek? Zijn ze aanwezig vanuit eigen motivatie of zijn ze gestuurd, bijvoorbeeld door een werkgever? Probeer dan hun behoeftes te achterhalen en te laten weten wat je voor hen kunt betekenen. Begeleid je één persoon, dan is het zinvol om inzicht te krijgen in de leerstijl van die persoon. Babette raadt hiervoor een aantal theorieën aan, zoals de leerstijlen van Kolb, van Vermunt en Manon Ruijters.
2. Formuleer leerdoelen en werk met werkvormen
   Een leerdoel specificeert duidelijk en concreet wat men beoogt zichzelf of anderen eigen te maken op het gebied van kennis, inzichten en vaardigheden. Bij elk leerdoel passen andere gangbare werkvormen, bijvoorbeeld:

• Kennis: interactief doceren/onderwijsleergesprek
• Inzicht: praktijkopdracht
• Toepassen: discussie/rollenspel/case
  Hier vind je allerlei voorbeelden van werkvormen.

3. Houd je publiek alert
   Bijvoorbeeld door maximaal 30 minuten achter elkaar theorie te zenden, maximaal twee grote oefeningen per dagdeel in je programma te integreren en na de lunch iets actiefs te doen.
4. Gebruik visuele weergave, zoals schematische overzichten.
   Zo krijgt je publiek dezelfde informatie op verschillende manieren te zien. Nog beter: laat ze zelf een schematisch overzicht maken.

Babette Bajema is Senior L&D Consultant bij ICM en heeft veel plezier in haar rol als adviseur, coach, trainer en facilitator. Ze denkt graag mee over hoe de ontwikkeling van medewerkers bijdraagt aan de doelstelling van een organisatie. Heb je vanuit je organisatie ook een leervraag en zou je willen dat Babette of een van onze andere consultants met je mee denkt? Kijk dan eens op onze consultancy pagina of bel 030 29 19 888.