De leercyclus van Kolb: leerstijlen, leervoorkeuren en leerfasen
Een goede training geven vergt enige voorbereiding. Als docent of trainer wil je dat iedere deelnemer in jouw groep optimaal leert en kennis vergaart. Het kan echter lastig zijn om een training zo te ontwerpen dat deze voor iedere deelnemer effectief en interessant is.
Om ervoor te zorgen dat een training bestaat uit een ideale combinatie van theorie, praktijk, reflectie en actie, ontwikkelde de Amerikaanse hoogleraar David Kolb zijn ‘ervaringsgericht leren’ model, ofwel de leercyclus. Een goede training bevat alle vier de fasen van deze cyclus. In dit artikel vertellen we je meer over de leercyclus. Ook werpen we een kritische blik op het andere onderdeel van de theorie van Kolb, namelijk zijn leerstijlen.
De mythe van leerstijlen
David Kolb ontwikkelde de leercyclus, een model voor ervaringsgericht leren. Dit model bevat vier verschillende leerfasen en leerstijlen. Volgens Kolb heeft iedereen een persoonlijke leerstijl: een eigen voorkeursmanier van omgaan met lesstof. Er bestaan allerlei vragenlijsten waarmee je ‘jouw leerstijl’ kan ontdekken. De leerstijlen zijn in te delen op twee schalen: actief versus reflectief leren en concreet versus abstract leren.
In totaal zijn er vier combinaties mogelijk, waar verschillende leerstijlen uit voortkomen. Zo heeft iemand die de voorkeur heeft voor actie en abstractie de voorkeursleerstijl Beslisser. Daarnaast heb je de Doener, Dromer en Denker. Volgens Kolb leert een doener door ervaringen, een dromer door te analyseren, een denker door te redeneren en een beslisser door gestructureerd experimenteren.
Echter, er is veel kritiek op de leerstijlen van Kolb en er is geen wetenschappelijke onderbouwing voor dit onderdeel van zijn leercyclus. Door individuen in te delen in verschillende leerstijlen, plak je labels op ze en dat beperkt enorm. Als je van jongs af aan krijgt te horen ‘dat je een echte doener bent’ is het niet gek dat je ervan overtuigd raakt dat informatie uit een boek halen niks voor jou is. Hierdoor grijp je minder snel naar een boek uit de boekenkast, waardoor je niet in aanraking komt met het leren uit boeken en dus niet ontdekt of en wanneer dit bij je past. Wellicht vind je boeken hartstikke leuk en past het opdoen van nieuwe kennis door te lezen in sommige situaties heel goed bij je.
Uitgaan van verschillende leerstijlen beperkt ook trainers. Het is lastig om de leerstijl van elke lerende te weten en hierop in te spelen. Daarnaast is er het gevaar dat trainers lesgeven vanuit hun eigen leerstijl als ze zich hieraan vastklampen. Hierdoor worden lerenden beperkt in de ervaringen die ze opdoen en zo in hun hele leerproces.
Van leerstijlen naar leerfasen
In plaats van uit te gaan van vaststaande leerstijlen is het belangrijk om te onthouden dat leren context- en tijdsafhankelijk is. In de ene situatie leer je beter op een actieve manier, terwijl je in een andere situatie meer of sneller leert als je deze theoretisch benadert. Bij leren is het heel belangrijk dat je de nieuwe informatie blijft herhalen. Daarbij is het aan te raden afwisseling te bieden in een leerproces. Juist door iets op een onbekende of spannende manier te ervaren, blijft het hangen en vergroot je dus het leerrendement.
Leerstijlen zijn beter te benaderen als leervoorkeuren. Het is mogelijk dat je de persoonlijke voorkeur hebt om informatie uit een boek te halen omdat je er niet van houdt in het diepe te springen. Dit wil echter niet zeggen dat dit voor jou ook de beste manier van leren is. Uiteindelijk heeft iedere lerende iets van alle leerstijlen in zich. Het andere onderdeel van de leercyclus van Kolb – de vier leerfasen – helpt hieraan ruimte te geven.
Leerfasen
De vier leerfasen in de leercyclus van Kolb bieden een voortdurende afwisseling tussen ervaring en reflectie. De cyclus is een geheel van denken, voelen, waarnemen, actie en reflectie. Hierdoor maken lerenden kennis met alle vier de leerstijlen als ze de leercyclus doorlopen.
We leggen de vier leerfasen uit aan de hand van een voorbeeld: het leren bereiden van een gebakken ei.
1. Concrete ervaring
In deze fase gaat het om het opdoen van een werkelijke, realistische ervaring met de leerstof. Lerenden worden actief blootgesteld aan de nieuwe informatie. Ze dompelen zich letterlijk onder in de nieuwe stof door een directe zintuigelijke ervaring.
Bij het leren bereiden van een gebakken ei krijgen de lerenden direct te zien en ervaren hoe dit is. Ze zien bijvoorbeeld een filmpje van iemand die een ei bakt of er komt een kok in de klas die laat zien hoe je een ei bakt. Zo zien (en ruiken) de lerenden hoe het is om een ei te bakken.
2. Reflectieve observatie
In deze fase start een actief denkproces met het doel om fase 1 te verhelderen. Lerenden reflecteren op fase 1 en dus op wat ze zojuist ervaarden. Het gaat erom dat ze, het liefst in groepsverband, actief nadenken over de waargenomen situatie. Het doel is om tot een oordeel van de situatie te komen door vragen te beantwoorden als: wat nemen we waar? Wat ervaren we? En hoe voelt deze ervaring?
In ons voorbeeld krijgen lerenden in deze fase de opdracht om te reflecteren op de video of werkelijke ervaring die ze zagen. Wat gebeurde er en hoe ervaarden ze het voorbeeld van het bakken van een ei? Dit kan door middel van bijvoorbeeld een groepsdiscussie, maken van een mindmap of het delen van persoonlijke ervaringen.
3. Abstracte conceptualisatie/begripsvorming
In deze fase komt de theorie om de hoek kijken. Het doel is om de specifieke ideeën en oordelen die lerenden opdoen in fase 2 te koppelen aan algemene theorie. Hierbij denken lerenden na en bespreken ze hoe hun ervaring overeenkomt met eerdere ervaringen en bevindingen of met ervaringen van anderen. Doordat ze tot inzichten komen en een algemene theorie ontdekken, maken ze een koppeling tussen de huidige ervaring en soortgelijke toekomstige situaties. Zo komen ze erachter hoe ze het geleerde kunnen inzetten in de toekomst.
Bij het leren bakken van een ei gaat het er in deze fase om dat lerenden ontdekken hoe het theoretisch werkt. Dit kan door samen of individueel te ontdekken wat de theorie is achter het bakken van een ei en hoe ze deze theorie bijvoorbeeld in kunnen zetten bij het bakken van ander eten, zoals een pannenkoek of omelet. Zo komen ze erachter wat ze kunnen leren van de huidige ervaring en hoe ze dit breder inzetten.
4. Actief experimenteren
De laatste fase van de leercyclus staat in het teken van toepassen van al het geleerde uit de vorige fases. Lerenden toetsen of de algemene theorie en bevindingen die ze opdeden in fase 3 daadwerkelijk kloppen in de realiteit. Oftewel: de theorie wordt getoetst aan de praktijk en lerenden gaan actief aan de slag om te ervaren of ze de nieuwe informatie hebben verwerkt. Dit leidt weer tot een concrete ervaring, waarmee de cyclus rond is.
In ons voorbeeld gaan lerenden in deze fase aan de slag met het bakken van een ei en daarna wellicht ook een pannenkoek of omelet. Ze ervaren of de theorie over bakken, die ze ontwikkelden in fase 3, daadwerkelijk klopt in de realiteit. Dit doen ze door actief te experimenteren: hop, eitje of beslag in de pan en zelf actief ervaren of het ei of de pannenkoek lukt of mislukt. Dit is de beste manier om te ontdekken of de nieuwe informatie juist is verwerkt en ingezet kan worden in toekomstige situaties.
Het inzetten van de leercyclus
Door alle vier de fases in de leercyclus van Kolb te doorlopen, komen lerenden in aanraking met alle vier de leerstijlen. Ze ervaren, analyseren, redeneren en experimenteren. Zo leren ze grondiger en blijft de lesstof het beste hangen.
Ontwerp een training aan de hand van de gehele leercyclus en laat alle vier de fasen voorbijkomen. Het is niet noodzakelijk de cyclus vanuit hetzelfde startpunt te doorlopen zoals hierboven beschreven, je kunt bijvoorbeeld ook starten bij begripsvorming. Maar, idealiter doorloop je de fasen wel in de volgorde zoals hierboven beschreven. Dan zal het leerrendement het grootst zijn: ervaring is waardevoller als je erop reflecteert en inzichten worden breed inzetbaar als je er actief mee experimenteert.
Meer leren over de leercyclus
Wil je zelf ervaren hoe het is om te leren volgens de cyclus? In de ICM Trainersopleiding staan we stil bij Kolbs leerprincipes en combineren we deze met de theorie van breinleren en de leerprincipes van Manon Ruijters.
Bij het schrijven van dit artikel maakten we gebruik van onderstaande bronnen: