Systemisch werk toepassen in een-op-een coaching: hoe werkt dat?

Begeleid jij anderen een-op-een, bijvoorbeeld als coach, mediator, therapeut of leidinggevende? En ben je benieuwd hoe je anderen bewustmaakt van de patronen en dynamieken binnen hun relaties? Oftewel, wil je leren hoe je de principes van systemisch werk toepast in je coaching? Wij spraken Lieke van Bers, systemisch coach en trainer bij ICM, over hoe dit in zijn werk gaat.  

Wat is systemisch coachen?

Voordat we ingaan op wat systemisch coachen is, is het goed om eerst stil te staan bij wat er bedoeld wordt met een ‘systeem’. Je kunt een systeem zien als een bepaalde context waarin iemand zich bevindt. Jij als persoon bent bijvoorbeeld onderdeel van een familiesysteem. Omdat we als mens te maken krijgen met meerdere omgevingen en personen in het leven zijn er naast het familiesysteem nog meer systemen waar we deel van uitmaken (partner, vriendschap, school, werk, etc.). De manier waarop mensen zich gedragen wordt beïnvloed door de plek die de coachee inneemt in het systeem. Vooral het eerste systeem, het familiesysteem, bepaalt veel patronen en gedrag in latere systemen. 

Voorbeeld:  Iemand heeft in zijn jeugd emotioneel afwezige ouders gehad, waardoor diegene zorg moest dragen voor zichzelf en misschien ook voor broers en zussen. Dit kan zich gaan uiten in andere systemen, met als algemene opvatting: “Ik moet het alleen doen en mijn behoeftes zijn onbelangrijk”.   

Systemisch coachen helpt om inzicht te krijgen in de plek van je coachee in zijn of haar systemen. Dit laat zien welke patronen er zijn en in welke verstrikkingen de coachee terecht is gekomen. De symptomen (vaak het vraagstuk van de coachee) doen zich voor in de zogenaamde ‘bovenstroom’ waarbij je bij systemisch coachen juist kijkt naar de ‘onderstroom’. Dit is wat de coachee onbewust beïnvloedt. 

Lieke van Bers: “Voor mij betekent systemisch coachen uitzoomen. Dus niet inzoomen op een probleem door verdiepende vragen te stellen zoals: Wanneer vind je situatie x lastig? Wat gebeurt er dan bij jou? Hoe zou je het graag anders zien? Bij systemisch coachen kijk je veel meer naar het geheel en help je de coachee bewust te worden wat hij/ zij onbewust voor het systeem probeert te doen. 

Wat is de toegevoegde waarde van systemisch coachen?

Lieke van Bers: “Ik denk dat we vaak als coach, mens of hulpverlener de neiging hebben om heel erg bovenop iemands probleem te willen zitten en van alles willen lospeuteren. Deze verdiepende aanpak kan ook efficiënt zijn, maar over het algemeen heb je dan veel meer tijd nodig om tot de kern van het probleem te komen. Met systemisch coachen kun je soms heel snel klaar zijn en dat biedt voordelen voor coachee én coach. Ik merk dat ik er heel veel aan heb als coach. Als iedereen dit in zijn opleiding of studie zou krijgen, zou dat het leven een stuk makkelijker maken.” 

Hoe werkt systemisch coachen?

Allereerst is het goed om je vast te houden aan de basisprincipes van systemisch werken. De Duitse psychotherapeut Bert Hellinger (1925-2019) wordt door velen gezien als de grondlegger van systemisch werken. Hij raakte in de jaren zeventig geïnteresseerd in familiedynamieken en de onzichtbare verbindingen tussen familieleden. Hij ontdekte een aantal basisprincipes die gelden voor ieder systeem. Dat zijn: 

1. Iedereen heeft recht op een passende plek in het systeem 
2. Elk systeem kent een natuurlijke ordening waarbij de elementen in een bepaalde volgorde staan 
3. Ieder systeem vraagt om balans in geven en nemen 

Als er iets misgaat in een van deze basisprincipes, dan raakt het systeem uit balans en gaat het ergens schuren. Een eerste stap in systemisch coachen is dus onderzoeken of een van de drie basisprincipes uit balans is. 

Om inzichtelijk te maken wat er speelt rondom het vraagstuk van de coachee en de systemen die van kracht zijn, kun je gebruik maken van allerlei interventies. In individuele sessies maak je hierbij geen gebruik van fysieke representanten zoals bij familieopstellingen, maar wel van representanten in een andere vorm. Je kunt daarbij denken aan Playmobilpoppetjes of objecten uit de ruimte.  Er zijn nog meer interventies: je kunt ook een uitgebreide stamboom (genogram) maken of werken met symbolen. Deze manieren van systemisch werk kun je ook bij online coaching toepassen met behulp van gespecialiseerd systemische online tools.  

De systemische blik als coach

Systemisch coachen vereist een bepaalde blik, ook wel fenomenologisch waarnemen genoemd. Dit is een bepaalde houding waarbij je werkt met datgene dat zich aandient of verschijnt.  Om fenomenologisch waar te nemen is het belangrijk dat je… 

• Observeert zonder oordeel en interpretaties 
• Aandacht hebt voor non-verbale signalen zoals lichaamstaal, gezichtsuitdrukkingen en intonatie 
• Vertrouwt op wat er ontstaat en niet naar een oplossing toewerkt 
• Minder praat en meer luistert 

Lieke van Bers: “Als je je als coach hebt verdiept in systemisch coachen, dan raak je de systemische blik eigenlijk niet meer kwijt. Ik pas mijn kennis van systemisch coachen ook weleens toe in teams en organisaties. In één casus werd een nieuwe senior niet in het team geaccepteerd, en dit zorgde voor problemen. Ik vroeg aan de leidinggevende waar de oude senior nu was en hoe er afscheid genomen was, omdat dit heel belangrijk kan zijn voor de plek in het systeem. Wat bleek? De oude senior zat drie kamers verderop en kwam nog regelmatig koffiedrinken en lunchen met het team. Het team was nog loyaal aan haar en de plek van deze senior in het systeem was dus onbewust nog bezet. Je coacht dus niet op de dynamiek, maar op het geheel. Je werkt niet alleen met het individu maar ook met het systeem waar de coachee deel van uitmaakt. Het gaat vaak om het onbewuste bewust maken en erkennen. Dat is al een hele stap. Er hoeft soms niet eens een concrete actie aan vast te zitten, het bewustzijn alleen zet vaak al iets in gang.” 

Interesse om met een systemische blik je coachees te helpen?

Wil je ook anderen zorgvuldig leren begeleiden met behulp van systemische technieken? In onze opleiding Systemisch coachen van twee maanden verdiep je je in de benodigde theorie en oefen je volop. Zo ontdek je welke tools er zijn om bijvoorbeeld familieopstellingen toe te passen in een-op-een coaching en leer je effectief te interveniëren op (on)bewuste patronen. Bekijk meer informatie over de opleiding. 

 Boekentips 

Wil je meer lezen over systemisch werk? Bekijk dan eens deze veelgelezen boeken: 

• Els van Steijn – De fontein, vind je plek 
• Sietse Bakker – Rake vragen