Wat je kunt leren van regisseren en storytelling

Filmregisseur Martin Koolhoven ervaart het als zijn roeping om films te maken. Goede films, welteverstaan. En als je er als regisseur voor zorgt dat mensen op de set hun kwaliteiten optimaal kunnen inzetten, dan worden die films nóg beter. Hoe komt regisseren overeen met leidinggeven en hoe vertel je een goed verhaal?

Oogkleppen af

Op 9 december 2019 betrad Martin Koolhoven ons ICM-podium om over zijn ervaringen als filmregisseur te vertellen. Want we kunnen veel van films leren. Een les om mee te beginnen deed Martin op toen hij aan de film Brimstone begon. Een Nederlander die een western maakt: wie had dat gedacht? Martin besefte dat hij oogkleppen op had gehad en zelf zijn grootste vijand was geweest. Er is meer mogelijk dan we denken, we moeten alleen af en toe buiten de gebaande paden lopen. Bijvoorbeeld door dingen te doen die we spannend vinden of eerder voor onmogelijk hielden. Wie bepaalt immers dat iets onmogelijk is?

Leidinggeven is regisseren

Een film maken is samenwerken op een enorm hiërarchische manier. Stel, je hebt een scene waar de camera meebeweegt met het hoofdpersonage, in slowmotion overgaat en inzoomt op een medicijnenkast. Daar komen al zo’n 100 mensen aan te pas: van mensen die de cameraman assisteren met kabels en bedrading verslepen, de sound director, de decorbouwer en de lichtassistent tot degene die bepaalt welke medicijnen in het medicijnenkastje staan. Als filmregisseur sta je bovenaan de keten en wil je dat mensen doen wat je voor ogen hebt.

Goede mensen helpen je om boven jezelf uit te stijgen. Alle specialisten onder je hebben immers meer verstand van wat hij of zij doet dan jij op dat vlak. Iedereen heeft een functie en samen zijn ze een geoliede machine. Dat maakt dat je als leidinggevende zo goed bent als de mensen waarmee je werkt. Maar daarvoor moet je ze wel de vrijheid geven om gebruik te maken van hun creativiteit. Op het moment dat je gaat overregisseren zet je mensen op slot. Want als je alles gaat voorkauwen, denken mensen zelf niet meer na en blijft hun ware kracht onbenut.

Belangrijk is om een sfeer te creëren waarin ideeën regeren en kritiek wordt gewaardeerd. Je moet uitstralen dat mensen naar je toekomen, niet dat je op een apenrots staat. Zoek kritiek actief op door ernaar te vragen, of laat desnoods een vertrouwenspersoon ophalen wat mensen (van jou) vinden. Ook wil je dat iedereen zich onderdeel voelt van wat je aan het doen bent, bijvoorbeeld door ook die figurant aandacht te geven en af en toe een praatje aan te knopen.

Storytelling

Martin is als filmregisseur uiteraard thuis in de wereld van verhalen en hoe je die effectief vertelt. Bijvoorbeeld om mensen te raken, een visie te delen of iets verkocht te krijgen. Kort samengevat is een verhaal een aantal gerelateerde dramatische gebeurtenissen die richting hebben. Het gaat ergens heen en er bestaat een conflict, want zonder die elementen heb je slechts een anekdote.

Wij vertellen al verhalen zolang wij bestaan. Denk aan de oertijd: het leven in groepen vergrootte onze overlevingskans en verhalen zijn een uitstekend vehikel voor een moraal of boodschap. Zo zorgen verhalen voor een surrogaatbelevenis, waardoor je leert van andermans ervaringen. Bijvoorbeeld wanneer je een verhaal vertelt over een man die ’s nachts ging kamperen in dat ene bos, maar werd omringd door beren. Wat ga je dan vervolgens niet doen? Juist: kamperen in dat ene bos. Sprookjes voor kinderen zijn overigens niets anders dan zulke surrogaatbelevenissen.

Hoe je het verhaal vervolgens vertelt – het ‘telling’-gedeelte van storytelling – zorgt voor de emotie. Een verhaal blijft je vooral bij wanneer er een waardevolle, beklijvende emotie in zit. Dat krijg je voor elkaar door je verhaal vanuit het hoofd van de hoofdpersoon te vertellen, je in te leven en bijvoorbeeld innerlijke conflicten te tonen. De hoofdpersoon staat voor een keuze: hij of zij wil het één, maar dan gebeurt er iets groots wat de situatie beïnvloedt. Als je het verhaal vanuit de hoofdpersoon hebt beleefd, word je er emotioneel bij betrokken.

Martin heeft het uiteraard specifiek over film, maar in feite werkt elk verhaal zo. Bedenk eerst: heb je wel een verhaal nodig voor jouw doeleinde? Zo ja, dat kun je bovenstaande elementen gebruiken om indruk te maken met jouw verhaal.

Over Martin Koolhoven

Martin was 11 jaar toen hij iets zag dat zijn leven veranderde: een scene uit Once Upon a Time in the West (1968). Niet per se het wilde westen en de cowboys die hij zag maakten indruk, maar vooral de beeldende manier van filmen. Je voelt aan alles dat het geregisseerd is, zo besefte hij later. Nadat hij in 1996 afstudeerde aan de filmacademie in Amsterdam maakte hij succesvolle films zoals Het Schnitzelparadijs, Oorlogswinter en Brimstone. Deze internationale laatste werd bekroond met maar liefst zes Gouden Kalveren.