Schaamte omdenken: Een stap vooruit in duurzame inzetbaarheid

Iedereen schaamt zich toch wel eens? Je struikelt ergens overheen, maakt net de verkeerde grap of je durft niet toe te geven dat je iets niet weet. Geen zorgen, je bent zeker niet de enige die zich soms zo voelt. De vraag is: Hoe kun je schaamte als krachtbron benutten voor duurzame inzetbaarheid? Aukje Nauta is hoogleraar organisatiepsychologie, auteur en organisatieadviseur en heeft al meer dan vijftien jaar ervaring op het gebied van duurzame inzetbaarheid. In het webinar van ICM “Nooit meer doen alsof: De geheime sleutel naar duurzame inzetbaarheid” legt zij uit hoe dit werkt en hoe je ermee om kan gaan. In dit artikel blikken we terug.

Wat is schaamte?

Schaamte is een complexe emotie die diepgeworteld kan zijn in ons sociale en morele zelfbeeld. Het is een gevoel dat vaak wordt ervaren wanneer we geloven dat we niet voldoen aan de normen van de samenleving of onze eigen normen. Het is intenser dan schuld omdat het niet alleen een specifieke actie betreft, maar het hele zelfbeeld. Het taboe dat vaak op schaamte rust, kan openlijke discussie belemmeren. Dit kan leiden tot negatieve gevolgen, zoals leugens en bedrog. Wanneer we schaamte niet erkennen, kan er zelfs een soort ‘schaamte over schaamte’ ontstaan. Dan gaan we in de verdediging of vertonen we vluchtgedrag.

Het herkennen en bespreekbaar maken van schaamte is essentieel om deze negatieve spiraal te doorbreken en een gezonder zelfbeeld en persoonlijke relaties te bevorderen. Het is belangrijk om te onthouden dat schaamte een universele emotie is en niet afhankelijk van persoonlijke kenmerken. Het is iets waar iedereen op z’n tijd last van heeft: dat we ons schamen voor dingen die we niet kunnen, terwijl we eigenlijk vinden dat we ze wel moeten kunnen. Maar gelukkig zijn er constructieve manieren zijn om ermee om te gaan. Geen zorgen, hieronder vind je tips!

Het verhaal van Hans: Schaamte en trots op de werkvloer

Hans, een 58-jarige vrachtwagenchauffeur, staat bekend als een betrouwbare en loyale werknemer. Hij is getrouwd, heeft twee volwassen kinderen en een kleinzoon van vijf, aan wie hij graag ‘voorleest’. Zijn leven neemt een wending wanneer zijn werkgever besluit een boordcomputer in zijn vrachtwagen te installeren. Hans reageert hier boos op en uit zijn frustraties bij collega’s, zijn baas en zelfs de ondernemingsraad, tot het punt dat hij zich ziek meldt. Uiteindelijk onthult hij aan zijn huisarts dat hij analfabeet is, iets wat zelfs zijn vrouw niet weet. Hij heeft zijn kleinzoon nooit echt voorgelezen, maar verzon verhalen bij de plaatjes.

Na een gesprek met zijn huisarts besluit Hans terug naar school te gaan en wordt hij ambassadeur bij Stichting ABC, waar hij anderen inspireert om hun schaamte te overwinnen. Zijn verhaal toont aan dat schaamte kan transformeren in trots en dat het delen ervan bevrijdend werkt, wat essentieel is voor persoonlijke ontwikkeling en duurzame inzetbaarheid. Hans voelt zich nu trots, vooral als ambassadeur, en bewijst dat schaamte naast trots kan bestaan en tot positieve verandering kan leiden.

De rol van schaamte in persoonlijke en professionele ontwikkeling

Veel mensen ervaren het Imposter Syndrome, waarbij ze zich onzeker voelen over hun prestaties en bang zijn niet aan verwachtingen te voldoen. Deze gevoelens kunnen versterkt worden door persoonlijke onzekerheden zoals laaggeletterdheid of een gebrek aan zichtbare vaardigheden. Schaamte over fouten of blunders kan ook een grote impact hebben, vooral als deze publiekelijk gebeuren.

Toch kan schaamte ook positief zijn. Het kan werknemers motiveren om te leren van hun fouten en veerkrachtiger te worden. Dit is essentieel voor duurzame inzetbaarheid, die niet alleen gericht is op het behouden van vitaliteit en productiviteit, maar ook op het overwinnen van hindernissen zoals werkdruk en onveilige werkomstandigheden. Door constructief met schaamte om te gaan, kan het transformeren van een bron van angst naar een kans voor zelfverbetering en groei.

Psychologisch vrijheidsmodel

Het model benadrukt het belang van een omgeving waarin men zich kwetsbaar kan opstellen zonder angst voor negatieve consequenties. Je wilt in dit model streven naar de leercultuur:

• Leercultuur: Het creëren van een leercultuur, waarin hoge ambities en psychologische veiligheid samengaan, bevordert openheid en groei.

Het model pleit voor het organiseren van intervisie binnen organisaties om dilemma’s, kwetsbaarheden en schaamte te delen en van elkaar te leren. Hierin is empathie een kernvaardigheid voor leidinggevenden, oftewel het vermogen om je in anderen te verplaatsen en hun gevoelens en gedachten te begrijpen. Belangrijk hierin is onder andere het erkennen van de ‘baas-bias’. Dit betekent dat leidinggevenden denken dat werknemers in hun aanwezigheid vrijuit kunnen spreken, terwijl werknemers dit vaak niet durven door angst of schaamte.

Hoe kun je als leidinggevende duurzame inzetbaarheid vergroten in de praktijk?

Laten we het werkplezier opkrikken! Uiteraard is het belangrijk dat je eerst een veilige omgeving creëert waar ruimte is om ambities na te streven. Maar als leidinggevende kun je ook het verschil maken door de werkdag leuk te maken. Zet in op creativiteit en een leergierige houding, net als bij kinderen. Zo blijft je team niet alleen blij en gezond, maar ook scherp en innovatief. Dus, hup, aan de slag: maak van je werkplek een speelplaats en kijk hoe iedereen opbloeit. Dit is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan, maar het is wel een stap in de juiste richting.

Schaamte omdenken

Zoals we eerder hebben gezien bij het verhaal van Hans is schaamte niet makkelijk. Maar we kunnen er gelukkig mee leren omgaan. Hierbij drie stappen om te leren hoe je jouw schaamte omdenkt:

1. Erken en deel je schaamte: De eerste stap is om je schaamte te erkennen en te delen met anderen, net zoals Hans deed. Hij deelde zijn schaamte eerst met de huisarts, vervolgens met een journalist, en uiteindelijk met de hele wereld.
2. Denk je schaamte om: In deze stap verander je de manier waarop je over schaamte denkt. In plaats van het te zien als iets negatiefs, beschouw je het als iets positiefs. Het feit dat je je schaamt, toont aan dat je een beter mens wilt zijn en bereid bent om te leren van je ervaringen.
3. Maak van schaamte je kracht: De laatste stap is het omzetten van schaamte in een kracht. Dit is de actie die je onderneemt, zoals Hans die een ambassadeur werd voor de Stichting ABC en daarmee de best denkbare vertegenwoordiger van deze stichting is.

De moraal van het verhaal is dat je, ongeacht de schaamte die je voelt, plezier moet blijven houden en moet genieten van het leven. Als iedereen dit doet, zal het delen van schaamte steeds makkelijker en laagdrempelig worden.

Wil je meer leren over dit onderwerp?

Bekijk dan een van onze trainingen, zoals Leiderschapsontwikkeling voor Leidinggevenden. Heb je meer behoefte aan leiding geven vanuit je ware zelf, bekijk dan de opleiding Authentiek Leiderschap. Of wil je liever leven hoe je een veilige vertaalslag maakt naar de praktijk binnen jouw team, bekijk dan Psychologische veiligheid in teams. Je kunt meer dan je denkt!