Intuïtief hebben we het vaak bij het juiste eind. Door ervaring weten we bijvoorbeeld dat als een fietser naar links kijkt, hij waarschijnlijk linksaf zal slaan. Of dat als het gordijntje van een pashokje dicht is, hij waarschijnlijk bezet is. Doordat ons onderbuikgevoel het geregeld goed heeft, beseffen we niet dat we ondertussen ook vaak irrationeel redeneren, zelfs bij beslissingen met grote consequenties.
In het boek ‘Ons feilbare denken op het werk’ omschrijft neuropsycholoog en wetenschapsjournalist Chantal van der Leest wat onze meest voorkomende denk- en inschattingsfouten zijn op het werk. Onderstaande 10 tips baseerden we op dit boek. Ze helpen je denkfouten (van jezelf en anderen) te herkennen en te voorkomen zodat je voortaan betere besluiten neemt.
Maar eerst: wat is een denkfout?
95% van de tijd laat je je door systeem 1 leiden. Systeem 2 is doordachter en kost daardoor ook veel energie, terwijl we maar beperkte denkcapaciteit hebben. Daarom is het ook zo lastig om twee ingewikkelde dingen tegelijk te doen: ons denkvermogen volgens systeem 2 wordt dan overbelast.
We maken 30.000 tot 35.000 beslissingen per dag. Logisch dus dat we ons voortdurend laten leiden door systeem 1. Maar systeem 1 overdenkt niet en laat alles meewegen: onze emoties, onderbuikgevoel en eerdere ervaringen. Of deze nou relevant zijn of niet. We hechten waarde aan argumenten die ons gevoel bevestigen en we wimpelen tegenargumenten weg. Dat we mogelijk over te weinig informatie beschikken om een gegronde mening te vormen, komt vaak niet eens in ons op. Tijd om systeem 2 vaker in te schakelen om onze overtuigingen kritisch te heroverwegen.
Tip 1: Accepteer dat je denkfouten maakt
Tip 2: De invloed van een eerste indruk is groot
Stel je voor dat Alan en Ben bij jou op sollicitatiegesprek komen. Wie neem je aan? De meeste mensen kiezen Alan, terwijl alleen de volgorde van de eigenschappen verschilt. Je laat je leiden door je eerste indruk en alles wat daarop volgt, probeer je te matchen met wat je al van iemand wist. Een eerder bepaalde mening bevestigen gaat vervolgens veel gemakkelijker dan van mening veranderen.
Deze eerste indruk geldt niet alleen voor personen, maar ook voor ideeën en verhalen. Stel, je geeft een presentatie en wilt anderen overtuigen van jouw plan. Begin je met bezwaren, dan vormen die de eerste indruk die jouw toehoorders krijgen. Dat wordt hun uitgangspunt en straalt af op alles wat je vervolgens zegt. Begin daarentegen met de positieve punten zodat je publiek overtuigd raakt. Voor alle ‘mitsen en maren’ die volgen, is het een stuk makkelijker om oplossingen te vinden.
Tip 3: Baseer je niet op anekdotisch bewijs
Houd hier rekening mee in je werk door te beseffen dat als iets een of twee keer gebeurt, dit nog geen voorspellende waarde heeft.
Tip 4: Bescherm je tegen beïnvloeding
Denk bijvoorbeeld aan afgeprijsde producten met een hoge originele vraagprijs. We krijgen de indruk flink te besparen, terwijl het product nooit met die hoge prijs in de schappen lag. En staat een huis voor een schijnbaar gunstige prijs te koop, dan ben je waarschijnlijk wel bereid om te kijken en over te bieden dan als het huis al (te) duur te koop staat.
Het kost veel moeite om een bepaald getal los te laten en je er niet door te laten beïnvloeden. Krijg je een belachelijk openingsbod, dan kun je een belachelijk tegenbod doen. Maar als je weet dat je beïnvloed wordt, kun je je er ook tegen beschermen en simpelweg vragen om een nieuw, realistischer bod. Vermijd voor jezelf de vraag of je het bod acceptabel vindt, maar bedenk: wat zou het minimale bod zijn dat de tegenpartij zou accepteren? Wat zou het hen kosten als deze deal niet doorgaat?
Tip 5: Wees kritisch op je voorstellingsvermogen
Je eigen herinneringen spelen hierbij een rol. Wie samenwoont heeft bijvoorbeeld vaak het gevoel dat hij of zij alles moet doen in het huishouden, terwijl de ander dit net zo ervaart. Als je beiden vraagt hoeveel procent zij van het huishouden bijdragen, dan kom je waarschijnlijk boven de 100% uit als je de antwoorden optelt. Grote kans dat je partner meer doet dan jij denkt, maar je hebt er zelf geen herinneringen aan waardoor het moeilijk voor te stellen is. Dit geldt waarschijnlijk ook voor het team waarin je werkt. Laat iedereen eens op een papiertje zetten hoeveel procent hij of zij bijdraagt. Laat iedereen vervolgens eens nadenken over elkáárs bijdragen. Natuurlijk heb je zelf veel gedaan, maar wat heeft de ander eigenlijk bijgedragen?
Tip 6: Vergroot je representativiteit
Hoe kun je dit gegeven nu gebruiken in je voordeel? Nou, bijvoorbeeld bij het zoeken naar een baan. Verdiep je in de soort organisatie en branche en wat daarbij past. Voor je cv geldt vaak less is more. Je hoeft niet volledig te zijn in je ervaringen en kenmerken, noem alleen de belangrijkste feiten die passen bij de functie en de organisatie waar je solliciteert. Als je irrelevante of zelfs niet zo aantrekkelijke activiteiten toevoegt, dan maakt dat jouw algehele representativiteit minder groot.
Tip 7: Wees je bewust van zelfoverschatting
Draai het eens op: hoe meer je weet, hoe meer je weet wat je niet weet. De meest kundige mensen zijn soms het meest onzeker. De echte expert zal zijn verhaal meestal inkleden met een heleboel mitsen en maren.
Je doorziet intuïtieve non-experts door je af te vragen: is het vakgebied voorspelbaar? Hoeveel ervaring en kennis heeft deze persoon opgedaan in dit vakgebied? En heeft hij een eenduidig verhaal of zitten er veel nuances aan zijn boodschap? Juist die nuances tonen aan hoeveel iemand weet.
Tip 8: Spreek twijfels uit
Wie als medewerker van een project kritiek gaat leveren, wordt vaker gezien als iemand die niet loyaal is en pessimistisch is, dan als iemand die realistisch wil zijn. Gelukkig zijn er verschillende manieren om optimistische waaghalzen bij te sturen. Zet bijvoorbeeld de betrokkenen van het (overmatige) optimistische project bij elkaar en geef als opdracht: “Stel je voor dat we een jaar verder zijn. Het plan is tot uitvoering gebracht maar de uitkomst is rampzalig. Neem vijf tot tien minuten de tijd om een korte geschiedenis van de ramp te beschrijven.”
Doordat iedereen zijn eigen antwoorden formuleert, voorkom je dat ze elkaars ideeën gaan overnemen. Dit helpt om iedereen open te laten staan voor mogelijke bedreigingen en ze te tackelen.
Tip 9: Accepteer verlies
Een ander wellicht herkenbaar voorbeeld: je hebt een kledingmiskoop gedaan maar toch hangt hetzelfde kledingstuk twee jaar later nog in je kast. Je kunt het niet over je hart verkrijgen om weg te gooien, want je hebt er geld in gestoken. Iets weggooien of ergens mee stoppen maakt pijnlijk duidelijk dat je een verkeerde keuze hebt gemaakt en dat is confronterend.
Je kunt je verlies beter in een breder kader zien. Soms winnen we iets, soms verliezen we iets. We zijn beter af als we verliesgevende investeringen opzeggen en winstgevende investeringen behouden. Klinkt logisch, maar soms kan loslaten lastig zijn. Bijvoorbeeld een relatie waar je geen energie meer van krijgt, een baan waar je hart niet sneller van gaat kloppen of een kledingkast vol kleding waar je niet blij van wordt. Toch levert geen rekening houden met spijt je flinke voordelen op.
Tip 10: Vergeet niet te lachen
Dit geldt ook voor werk. Op het moment zelf ervaren we onze directe omgeving en bezigheden. Wat voor soort baan we hebben, wat we verdienen en of we status hebben is minder belangrijk. Toch laten we bij de keuze voor een nieuwe baan het loon, de vakantiedagen, de status en de leaseauto zeker meetellen. We zijn daar in het begin heel blij mee, maar uiteindelijk went alles en wordt dat je nieuwe normaal. Weegt dat op tegen wat je ervaart in het moment zelf: de werkzaamheden, het eventuele overwerken, het contact met je leuke of minder leuke collega’s? Kortom: kies je voor het nu of voor later? Vergeet niet te lachen in het hier en nu!
Dit artikel is gebaseerd op het boek ‘Ons feilbare denken op het werken’ van Chantal van der Leest. Dit boek wordt gebruikt in de ICM training ‘Argumenteren en overtuigen door kritisch denken‘. In deze training verdiep je je in bovenstaande onderwerpen en werk je concreet aan jouw vaardigheden. Je oefent met nieuwe oplossingsrichtingen vinden, informatie op een kritische manier analyseren, gerichte vragen stellen en door valse argumentatie prikken.
We helpen je graag met een persoonlijk advies over welke opleiding of training het beste bij je past. Maar ook voor praktische vragen kun je terecht bij onze adviseurs.
Wij zijn te bereiken op 030 - 29 19 888 van maandag t/m vrijdag van 08.30 tot 17.30 uur.
Voor meer informatie kan je ook de ICM Brochure bestellen