10 tips uit NLP om gedrag beter te begrijpen

In NLP wordt gewerkt met een aantal basisovertuigingen. Als we die accepteren en integreren wordt de weg naar verandering een stuk makkelijker en sneller. Eén van die overtuigingen is dat het ons helpt om het ‘model van de wereld’ van de ander te respecteren. Dit houdt in dat we het niet altijd eens hoeven te zijn met de ander, we kunnen ook accepteren dat de ander een ander model van de wereld heeft gevormd in zijn of haar leven.

Dit heeft alles te maken met het communicatiemodel dat NLP hanteert, zie hieronder. Dit model laat zien dat enorm veel elementen bepalen hoe wij waarnemen en hoe wij dit vervolgens weer omzetten in gedrag.

Er komt continu een gigantische hoeveelheid prikkels op ons af. Om die informatie te kunnen verwerken moet ons brein een deel van de informatie weglaten, vervormen of generaliseren. De informatie die wél binnenkomt, filteren we onbewust tot een interne voorstelling, opgebouwd uit beelden, geluiden, gevoelens, interne dialoog, geur en smaak. Hoe we dit allemaal waarnemen is weer afhankelijk van de taal die we gebruiken, onze herinneringen, waarden, overtuigingen, houding en ga zo maar door. Onze stemming, onder andere gestuurd door onze fysiologie en deze interne voorstelling, bepaalt vervolgens ons gedrag en het resultaat.

Je kunt je vast voorstellen dat iedereen dit proces anders doorloopt, met een andere uitkomst als gevolg.

Vanaf je geboorte vorm je je waarden. Ze staan voor wat je belangrijk vindt en je hecht ze aan mensen, dingen, plaatsen, activiteiten en informatie. Of je wel of niet tevreden bent met (aspecten van) je leven, hangt vaak samen met het wel of niet naleven van die waarden. Soms verlies je je waarden uit het oog. Bijvoorbeeld als je een carrière, geld, een partner, geluk of erkenning najaagt. En soms voel je je niet goed omdat je leeft volgens waarden die je worden ingegeven door een verplichting, bijvoorbeeld wanneer anderen iets van je verwachten.

Het kan geen kwaad om af en toe stil te staan bij je waarden en waar die vandaan komen. Weet je wat belangrijk voor je is, dan heb je waarschijnlijk ook inzicht in de reden waarom je wel of niet tevreden bent met sommige aspecten van je leven.

Waar komen waarden vandaan?
Geërfde waarden komen wellicht het meest voor en zijn door je gezin beïnvloed. Denk aan het leegeten van je bord of het behalen van een diploma. Gecompenseerde waarden ontstaan als je iets te compenseren hebt. Bijvoorbeeld wanneer je zelf een slechte jeugd hebt gehad en je je kinderen verwent. Daarnaast vorm je ook waarden op basis van je eigen oordeel en ervaringen. Als je ooit bent bedrogen, hecht je bijvoorbeeld extra veel waarde aan eerlijkheid.

Hoe je je waarden ontdekt
Waarden lijken misschien onschuldig, maar ze hebben een grote impact op je leven. Een gevoel van ongemak kan voortkomen omdat je met je gedrag tegen een diepgewortelde waarde indruist. Welke waarde dat is ontdek je door na te denken over de laatste keer dat je voelde dat er iets niet klopte. Ging dit over je relatie, werk, familie, financiën of zelfvertrouwen? Beantwoord de volgende vragen:

• Wat is voor mij belangrijk in verband met (het onderwerp van je ongemak)?
• Wat is er voor mij nog meer belangrijk in verband met (het onderwerp van je ongemak)?

Blijf deze tweede vraag stellen en maak een lijst van al je antwoorden. Maak een samenvatting en vraag je af wat het allerbelangrijkste van de lijst is. Vorm een hiërarchie en ga voor je top drie na of je die waarden naleeft of niet. Nu is aan jou de vraag: pas je je waarden aan? Of je gedrag?

Je overtuigingen hangen sterk samen met je waarden. Als je waarde hecht aan vertrouwen, dan is een overtuiging bijvoorbeeld: mijn kinderen komen naar huis als ze dat zeggen. Er is verbazingwekkend weinig voor nodig om een overtuiging te vormen. Je hoeft maar twee keer te hebben meegemaakt dat Julia te laat kwam om ervan overtuigd te zijn dat Julia altijd te laat is.

Overtuigingen kunnen belemmerend werken. Bijvoorbeeld wanneer mensen zich gaan gedragen naar wat er van hen verwacht wordt. Heb je bijvoorbeeld vaak gehoord: ‘presenteren is niets voor jou’, dan neem je deze overtuiging over en heb je er ook geen zin meer in.

Beperkende overtuigingen herken je aan uitspraken zoals ‘Ik kan niet…’ of ‘Iedereen/niemand vindt…’. Klassieke voorbeelden zijn ‘Ik ben niet goed in wiskunde’ of ‘Ik kan een relatie nooit lang volhouden’.

In drie stappen kun je je overtuiging veranderen. Stap 1) Geef antwoord op vragen als: Heb ik dit altijd gevonden? Waar komt deze overtuiging vandaan? Geldt deze overtuiging nog steeds? Wat bewijst dat dit klopt? Ken ik mensen die een tegenovergestelde overtuiging hebben? Stap 2) Zoek een alternatieve, positievere overtuiging. Eén die meer mogelijkheden geeft. Bijvoorbeeld ‘ik kan beter worden in wiskunde en leer iedere les iets nieuws’. Stap 3) Stel je voor hoe je nieuwe overtuiging de dingen kan veranderen en peil bij jezelf hoe je je daarbij voelt. Stel je voor dat je een gesprek voert over je nieuwe overtuiging. Motiveert dat?

Als zender van een boodschap ben je verantwoordelijk voor hoe de boodschap overkomt, onafhankelijk van je bedoeling. Hoe meer verantwoordelijkheid je neemt voor je communicatie, hoe groter je vermogen is om je gedrag, gebaseerd op de respons die je krijgt, te veranderen. De kwaliteit van je communicatie bepaalt hoe de ander reageert en dus of je je gewenste resultaat behaalt.

Komt je communicatie niet goed aan, dan heeft het geen zin om jezelf te herhalen of een ander de schuld te geven. Uit de reactie van de ander blijkt dat je bedoeling niet is begrepen. Het is aan jou om begrepen te worden, niet aan de ander om jou te begrijpen. Probeer daarom je woordgebruik, toon of lichaamstaal aan te passen om aan te sluiten bij de (non-)verbale communicatie en perceptie van de ander.

Boos of verdrietig worden, verdedigend reageren, glimlachen of weglopen: het is allemaal een keuze. Soms zijn we ons er niet van bewust maar er is altijd meer dan één reactiemogelijkheid in een situatie.

Een keuze is dus de respons die je hebt geselecteerd uit een scala van mogelijkheden. Meer inzicht in deze mogelijkheden krijg je als je je waarnemingspositie verandert. Dat houdt in: je verplaatsen in een andere positie dan je eigen. Waan je bijvoorbeeld in de schoenen van je gesprekspartner en bekijk jezelf vanuit die positie. Of vanuit de positie van een omstander. Zodra je je waarnemingspositie verandert, verander je en vermeerder je de beschikbare informatie en verander je je totale waarneming. Hierdoor vermeerder je je keuzemogelijkheden. En de keuzes die je niet helpen, die kies je gewoon niet.

Er is een verschil tussen gedrag en intentie. Gedrag kan negatief of destructief zijn. Maar de intentie die het gedrag stuurt is altijd positief voor de persoon die het gedrag vertoont. We willen immers iets bereiken met ons gedrag. Positieve intenties zijn onder te verdelen in bescherming en motivatie. Scheld je bijvoorbeeld op afstand iemand uit, dan is een voorbeeld van (zelf)bescherming.

Snap je iemands positieve intentie niet? Dan is er geen simpelere oplossing dan vragen: ‘Goh, ik snap niet helemaal waarom je dat net deed/zei. Wat is je positieve intentie hierachter?’.

In NLP wordt de term ‘rapport’ (dit spreek je uit op z’n Frans, dus zonder t) gebruikt voor het afstemmen met iemand, levelen en op één lijn komen. Vaak heb je met veel mensen al onbewust rapport, dan voelt het goed en logisch om met iemand te zijn en is er vertrouwen. Heb je geen rapport, dan kan dat voelen als ongemakkelijk of onbegrepen.

Rapport kun je opbouwen om je communicatie effectiever te laten verlopen. Bijvoorbeeld door je lichaamshouding, woordgebruik en toonhoogte of -volume aan te passen. Maar hier zijn wel een paar voorwaarden aan verbonden. Doe je dit namelijk te geveinsd of opzichtig, dan maakt dat de situatie alleen maar ongemakkelijker. Het is om te beginnen van belang dat je de zienswijze van de ander respecteert en vanuit een oprechte behoefte de ander wil begrijpen. Als jij andermans identiteit, waarden en overtuigingen accepteert en hierin echt geïnteresseerd bent, dan volgt je gedrag vanzelf.

Echte rapport uit zich bijvoorbeeld in op dezelfde manier zitten of staan, je kledingkeuze (denk aan een sollicitatiegesprek of zakelijke afspraak of juist op het strand) en de manier waarop je elkaar aandacht geeft. Let maar eens op als je twee mensen met elkaar ziet praten. Welke bewegingen maken zij? Waarschijnlijk is dit niet letterlijk gespiegeld (dat is opvallend en kan irritatie opwekken) maar nagenoeg vergelijkbaar. Alleen al de aandacht die je iemand geeft is de helft van het opbouwen van rapport.

Stel je voor. Je staat te wachten bij de bushalte en na een tijdje arriveert de bus. Hehe, je stapt achterin in en laat je heerlijk leiden naar je bestemming: het zwembad. De bus gaat twee keer links en dan rechts. Je bent er bijna. Maar dan merk je ineens dat de bus rechtdoor rijdt in plaats van afslaat. Machteloos en gefrustreerd staar je uit het raam. Wat is er net gebeurd?

Als jij in plaats daarvan naar voren was gelopen en de buschauffeur had aangesproken, of zelfs het stuur had overgenomen, dan was de situatie anders verlopen. Maar daarvoor moet je dus wel actie ondernemen. Met dit busvoorbeeld uit NLP kun je veel situaties vergelijken. Zit jij achterin de bus en laat je je leiden, of ga je voorin zitten net achter de chauffeur om invloed uit te oefenen?

Als je je een slachtoffer of machteloos voelt, word je dan bewust van jouw plek in de bus. Laat je je de dingen overkomen? Of neem je verantwoordelijkheid en grijp je in? Denk nog eens aan tip 5: je hebt altijd een andere keuze.

Hoe jij andermans gedrag ziet, is een interpretatie of projectie. Als iemand fronst, kun je denken: hij is het niet met mij eens. Maar dat is een projectie. Het kan natuurlijk ook dat iemand nadenkt, door de zon verblind wordt of hoofdpijn heeft. Je schrijft als het ware je eigen motieven of belevingen toe op anderen en op de wereld.

Dit is niet gek, sta bijvoorbeeld nog eens stil bij het communicatiemodel uit tip 1. Alles wat je waarneemt, filter je onbewust. Om de vele prikkels die op je afkomen te kunnen verwerken is het logisch dat je generaliseert, vervormt en informatie weglaat. Maar het is wel interessant om je bewust te zijn van jouw subjectieve interpretaties. Je neemt de wereld niet waar zoals die is, maar zoals je die (onbewust) hebt gemaakt.

Een andere NLP-basisgedachte is dat lichaam en geest elkaar wederzijds beïnvloeden. Wat we denken en hoe we ons mentaal voelen weerspiegelt zich in ons lichaam. Maar andersom kunnen we met onze lichaamshouding ook beïnvloeden hoe we ons voelen. Onderstaande Tedtalk toont dat aan:

De les uit deze tip? Tover wat vaker een lach op je gezicht, dan zul je je daadwerkelijk blijer voelen.